Khi kết thúc quá trình điều trị ung thư, nhiều người nghĩ rằng hành trình đã dừng lại. Thực tế, đó chỉ là bước khởi đầu của một chặng đường mới – giai đoạn gọi là “Survivorship”, hay cuộc sống sau điều trị ung thư.
Theo hướng dẫn mới nhất của Hiệp hội Ung thư châu Âu (ESMO), giai đoạn này quan trọng không kém gì quá trình điều trị, bởi nó giúp bệnh nhân khôi phục sức khỏe, cân bằng tinh thần và tái hòa nhập cuộc sống.
1. Survivorship là gì?
Cuộc sống sau điều trị ung thư (Survivorship) chú trọng đến sức khỏe thể chất, tinh thần, xã hội và kinh tế của người bệnh sau khi hoàn tất điều trị ung thư ban đầu.
Những người sống sót sau điều trị có thể bao gồm:
- Người không còn bệnh sau khi hoàn tất điều trị;
- Người vẫn tiếp tục dùng thuốc hoặc liệu pháp nhằm giảm nguy cơ tái phát;
- Và cả những người có bệnh được kiểm soát tốt, ít triệu chứng, đang được điều trị để duy trì ung thư như một bệnh mạn tính.
Chăm sóc trong giai đoạn sống sót bao gồm việc theo dõi tái khám, xử trí các tác dụng muộn của điều trị, nâng cao chất lượng cuộc sống, hỗ trợ sức khỏe tâm lý, cảm xúc và trong một số trường hợp kết hợp thêm các điều trị chống ung thư tiếp theo nếu cần thiết.
Gia đình, bạn bè và người chăm sóc cũng là một phần quan trọng của trải nghiệm “sống khỏe” này, vì họ đồng hành và chiến đấu cùng người bệnh.
Survivorship là một hành trình riêng biệt, kéo dài và độc nhất với mỗi người không ai giống ai.
Điều cốt lõi của giai đoạn này là tái lập những giá trị quan trọng trong cuộc sống trước khi mắc bệnh, đồng thời tìm ra con đường mới để tiếp tục sống ý nghĩa và trọn vẹn hơn sau ung thư.
Mục tiêu chính: duy trì sức khỏe, phục hồi thể chất – tinh thần và nâng cao chất lượng sống.
2. Hành trình “Sống khỏe sau ung thư’’
Để giúp bệnh nhân, người thân hiểu và thực hiện chăm sóc sau điều trị hiệu quả hơn, dưới đây là các gợi ý thực tế:
- Lập kế hoạch chăm sóc cá nhân (Survivorship care plan): Ghi và lưu lại các thông tin về điều trị đã dùng, các tác dụng phụ đã trải qua, kế hoạch theo dõi, xét nghiệm, lịch tái khám – để bản thân người bệnh và bác sĩ điều trị cùng theo dõi.
- Thay đổi lối sống phù hợp vì sức khỏe lâu dài
- Hoạt động thể chất: cố gắng 150 phút/tuần hoạt động vừa hoặc 75 phút/tuần hoạt động mạnh hoặc tối thiểu hạn chế ngồi nhiều; lựa chọn phù hợp với bản thân: đi bộ, đạp xe, yoga, bơi lội,…
- Dinh dưỡng cân bằng và ổn định cân nặng: ưu tiên rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám; hạn chế thịt đỏ, thức ăn chế biến sẵn, đồ uống có nhiều đường; duy trì cân nặng phù hợp.
- Kiểm soát stress: áp dụng kỹ thuật như hít thở sâu, tham gia nhóm hỗ trợ, nhận sự tư vấn hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ điều trị,…
- Tránh các yếu tố rủi ro: bỏ hút thuốc, hạn chế rượu, tránh ánh nắng mạnh, tiêm chủng theo khuyến cáo và phòng nhiễm trùng.
- Theo dõi tác dụng muộn: Một số hậu quả điều trị có thể xuất hiện nhiều tháng hoặc nhiều năm sau: ví dụ mất xương (loãng xương), suy tim, mệt mỏi dai dẳng, rối loạn giấc ngủ, “chemo-brain” (suy giảm nhận thức) …
- Trở lại công việc & hoạt động xã hội: Khi người bệnh cảm thấy đủ sức có thể quay lại làm việc (hoặc tìm công việc mới phù hợp sức khỏe), tham gia các hoạt động giải trí, duy trì sở thích giúp người bệnh cảm thấy “bình thường trở lại”.
- Giao tiếp & hỗ trợ người thân: Hãy chia sẻ cảm xúc, lo lắng với gia đình, bạn bè, bác sĩ. Người thân cũng có thể tham gia nhóm hỗ trợ cùng bạn.
3. Vai trò của Bác sĩ ung thư – điều dưỡng
Với vai trò của nhân viên y tế điều trị và chăm sóc cho bệnh nhân, có thể:
- Giải thích cho bệnh nhân và người nhà biết rõ: sau điều trị không phải “hết việc” mà là bước khởi đầu chăm sóc khác.
- Hướng dẫn khám sàng lọc định kỳ, các xét nghiệm, dấu hiệu cảnh báo tái phát hoặc biến chứng muộn.
- Hỗ trợ hướng dẫn lối sống lành mạnh, kết nối với các nhóm hỗ trợ, phục hồi chức năng (rehabilitation) và tư vấn về các vấn đề như làm việc trở lại, sinh con sau ung thư, đời sống tình dục …
- Tổ chức hoặc phối hợp trao đổi giữa bệnh nhân, người thân, bác sĩ chuyên khoa, điều dưỡng– nhằm xây dựng một mạng lưới chăm sóc liên tục.
Đừng ngại hỏi bác sĩ: “Tôi cần theo dõi những gì?”, “Tôi có thể làm gì để khỏe hơn?”, “Tôi có dễ quay lại đời sống bình thường không?’’,…
4. Sức mạnh từ gia đình và cộng đồng
Gia đình là chỗ dựa tinh thần lớn nhất trong giai đoạn phục hồi. Sự đồng hành, lắng nghe và chia sẻ từ người thân giúp bệnh nhân tự tin và hạnh phúc hơn.
Các tổ chức xã hội, nhóm bệnh nhân cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối, tư vấn, và lan tỏa tinh thần “không ai chiến đấu một mình”.
“Cuộc sống sau điều trị ung thư không chỉ là kéo dài tuổi thọ mà là sống khỏe, sống trọn vẹn và có ý nghĩa.” – ESMO Patient Guide: Survivorship, 2024
📚 Nguồn tham khảo: European Society for Medical Oncology (ESMO). Patient Guide: Survivorship. 2024.
Link tài liệu gốc: https://dam.esmo.org/image/upload/esmo-patient-guide-survivorship.pdf
Tác giả bài viết: Bs Lê Sỹ Lâm – Khoa Xạ II – Khoa Xạ II (Tổng hợp), Bệnh viện Ung bướu Nghệ An
Hiệu đính: Ths. Bs Nguyễn Hải Hoàng – Trưởng khoa Xạ II (Tổng hợp), Bệnh viện Ung bướu Nghệ An
