1. Tổng quan về ung thư hắc tố da
Ung thư hắc tố da (melanoma) là loại ung thư xuất phát từ tế bào sắc tố melanocyte của da. Mặc dù chỉ chiếm khoảng 1–2% trong các ung thư da, nhưng ung thư hắc tố lại có tỷ lệ tử vong cao nhất. Theo GLOBOCAN 2022, mỗi năm trên thế giới ghi nhận hơn 325.000 ca mới mắc và khoảng 57.000 ca tử vong do ung thư hắc tố. Tại Việt Nam, số liệu chưa đầy đủ nhưng ghi nhận xu hướng gia tăng, đặc biệt ở người có tiếp xúc tia cực tím (UV), da sáng màu hoặc có tiền sử nốt ruồi bất thường. Bệnh tiến triển nhanh, dễ di căn hạch, phổi, gan và xương nếu không được phát hiện sớm.
2. Các yếu tố nguy cơ của ung thư hắc tố da
Yếu tố nguy cơ được chia thành nhóm có thể thay đổi và không thể thay đổi.
- Các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi:
+ Tiếp xúc tia UV thường xuyên hoặc kéo dài (ánh nắng, giường tắm nắng).
+ Bỏng nắng nhiều lần, đặc biệt từ thời thơ ấu.
+ Sử dụng thiết bị phát tia UV nhân tạo.
+ Hệ miễn dịch suy giảm (HIV/AIDS, dùng thuốc ức chế miễn dịch). - Các yếu tố không thể thay đổi:
+ Da sáng màu, tóc vàng hoặc đỏ, mắt xanh.
+ Có nhiều nốt ruồi (>50 nốt) hoặc nốt ruồi bẩm sinh khổng lồ.
+ Tiền sử gia đình mắc u hắc tố hoặc hội chứng di truyền.
+ Đột biến gen (như CDKN2A, BRAF).
+ Tuổi cao và giới tính nam có nguy cơ cao hơn ở một số khu vực.
3. Triệu chứng của ung thư hắc tố da
Ung thư hắc tố giai đoạn sớm có thể không có triệu chứng rõ ràng. Phần lớn bắt đầu từ sự thay đổi của một nốt ruồi có sẵn hoặc xuất hiện tổn thương sắc tố mới trên da.
- Các biểu hiện cảnh báo theo quy tắc ABCDE:
– A (Asymmetry): Hình dạng không đối xứng.
– B (Border): Bờ không đều, nham nhở.
– C (Color): Màu sắc thay đổi, loang lổ.
– D (Diameter): Đường kính > 6 mm.
– E (Evolution): Thay đổi về kích thước, màu sắc, ngứa, loét hoặc chảy máu. - Các triệu chứng khác:
– Ngứa, rát hoặc đau tại vị trí tổn thương.
– Xuất hiện khối u sẫm màu bất thường.
– Hạch to vùng lân cận khi đã di căn.
4. Dự phòng ung thư hắc tố da
Không thể phòng ngừa hoàn toàn bệnh, nhưng có thể giảm nguy cơ qua các biện pháp sau:
- Bảo vệ da khỏi tia UV:
+ Che chắn khi ra nắng, đội mũ rộng vành, đeo kính râm.
+ Dùng kem chống nắng SPF ≥ 30, thoa lại sau mỗi 2 giờ.
+ Tránh ra nắng từ 10h đến 16h. - Theo dõi và tự kiểm tra nốt ruồi định kỳ.
- Không lạm dụng giường tắm nắng nhân tạo.
- Khám da liễu khi có nốt ruồi bất thường hoặc thay đổi.
5. Các phương pháp phát hiện sớm và điều trị
5.1. Chẩn đoán và phát hiện sớm:
- Khám lâm sàng da toàn thân bởi bác sĩ chuyên khoa.
- Dermoscopy (soi da kỹ thuật số).
- Xử lí các tổn thương nghi ngờ.
- Chụp CT, PET-CT, MRI khi nghi ngờ di căn.
5.2. Điều trị ung thư hắc tố da:
- Phẫu thuật cắt rộng tổn thương là phương pháp chính ở giai đoạn sớm.
- Nạo vét hạch cửa hoặc hạch vùng nếu có di căn.
- Miễn dịch trị liệu (PD-1, CTLA-4) cho giai đoạn tiến triển.
- Thuốc nhắm trúng đích (đột biến BRAF, MEK).
- Xạ trị hoặc hóa trị ít được ưu tiên hơn nhưng có thể phối hợp tùy trường hợp.
Tại các cơ sở ung bướu lớn, nhiều kỹ thuật chẩn đoán và điều trị hiện đại đã được triển khai, giúp cải thiện đáng kể tiên lượng cho bệnh nhân ung thư hắc tố.
Tóm lại, ung thư hắc tố da là bệnh ung thư da nguy hiểm, có tỷ lệ tử vong cao nếu không phát hiện sớm. Việc theo dõi nốt ruồi bất thường, tránh tiếp xúc tia cực tím kéo dài và khám chuyên khoa định kỳ là biện pháp quan trọng giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm. Hiện nay, nhiều cơ sở y tế lớn tại Việt Nam có thể thực hiện chẩn đoán và điều trị ung thư hắc tố da với chất lượng cao, đặc biệt khi bệnh được phát hiện kịp thời.
Tác giả bài viết: BS Hồ Sỹ Hưng, Tổ Ngoại Yêu cầu, Bệnh viện Ung bướu Nghệ An.
Tài liệu tham khảo:
1. GLOBOCAN 2022 – Ung thư da ác tính (melanoma).
2. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị ung thư da – Bộ Y tế (2020).
3. NCCN Guidelines for Melanoma, 2023.
