Tình hình ung thư phổi hiện nay
Tại nước ta, ung thư phổi là căn bệnh có tỉ lệ mắc và tử vong hàng đầu ở nam giới, đứng thứ 3 ở nữ giới và đang có xu hướng ngày càng gia tăng. Năm 2000 số ca mắc mới ung thư phổi ở nam giới là 6.905 ca với tỉ lệ 29,3 người/100.000 dân, đến năm 2010 số ca mắc đã là 14.652 ca và tăng tỉ lệ lên 35,1 ca/100.000 dân. Dự báo, đến năm 2020, số ca mắc mới có thể lên tới 23.000 ca ở nam giới và hơn 34.000 ca ở cả 2 giới. Để phát hiện và phòng tránh ung thư phổi thì Khám sàng lọc là phương pháp tốt nhất. Khám sàng lọc sẽ giúp chúng ta phát hiện ra bệnh sớm hơn, nhờ đó giảm tỷ lệ tử vong, giảm các biến chứng không cần thiết trong quá trình điều trị bệnh. Điều này sẽ giúp bệnh nhân có biện pháp điều trị tốt hơn ngay từ những giai đoạn đầu của bệnh, nâng cao hiệu quả điều trị, tăng tỷ lệ hồi phục.
Đối tượng cần sàng lọc ung thư phổi
Bệnh ung thư phổi là căn bệnh có thể mắc phải ở bất kỳ đối tượng nào, tuy nhiên có ba nhóm đối tượng chính cần thiết phải thực hiện những biện pháp sàng lọc, kiếm tra ung thư phổi.
- Đối tượng 1: là đối tượng những người có độ tuổi trong khoảng 55 đến 74 và có thời gian hút thuốc lá từ 30 bao thuốc trở lên (nếu đã cai thuốc cũng nằm trong đối tượng) thì nên tới các cơ sở y tế có chuyên khoa ung bướu để được thực hiện khám sàng lọc.
- Đối tượng 2: là đối tượng có độ tuổi từ 50 tuổi trở lên và khối lượng hút thuốc và trên 20 bao, và kèm theo một số điều kiện như: tiền sử mắc bệnh ung thư, tiền sử người thân trong gia đình mắc bệnh….
- Đối tượng 3: là những người thường xuyên tiếp xúc trong môi trường khói độc hại, tiếp xúc với khói thuốc lá thường xuyên (dù không hút) thì cũng nên đi khám sàng lọc ung thư phổi để bảo vệ sức khỏe cho lá phổi của mình
Ung thư phổi thường được phát hiện muộn.
Ung thư phổi là bệnh lý khó phát hiện sớm vì bệnh phát triển âm thầm,các triệu chứng của ung thư phổi ở giai đoạn sớm nghèo nàn(ho, tức ngực, khó thở )và nó gần giống với các bệnh lý lành tính khác ở đường hô hấp như: viêm họng,viêm phế quản,viêm phổi…nên bệnh nhân thường chủ quan và đôi khi được khám,chẩn đoán và điều trị theo hướng các bệnh lý lành tính.
Theo các chuyên gia có tới 70% bệnh nhân ung thư phổi ở Việt Nam phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn, dẫn đến điều trị rất khó khăn, thời gian sống thêm không nhiều.
Cụ thể, khả năng sống thêm 5 năm với ung thư phổi tế bào nhỏ chỉ khoảng 6%, ung thư phổi tế bào lớn khoảng 18%.
Hướng đi mới trong phát hiện sớm ung thư phổi
Hiện nhiều nước trên thế giới trong đó có Việt Nam chúng ta đang áp dụng hướng đi mới, xét nghiệm dấu ấn sinh học (dùng các chất chỉ điểm) để phát hiện sớm ung thư.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng mỗi loại ung thư đều có một đặc điểm nhận dạng sinh học riêng mà được gọi là các dấu ấn ung thư (marker ung thư). Khi khối ung thư xuất hiện, các dấu ấn này cũng sẽ xuất hiện trong máu với nồng độ cao do vậy khi xét nghiệm máu, thông qua các dấu ấn này mà có thể chẩn đoán được bệnh ung thư. Một số dấu ấn ung thư điển hình mà dựa vào đó ta có thể xem xét hoặc chẩn đoán được nguy cơ ung thư ví dụ như:
- PSA: chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt
- AFP: chẩn đoán ung thư gan
- CEA: chẩn đoán ung thư buồng trứng,ung thư đường tiêu hóa,ung thư phổi…
Với xét nghiệm dấu ấn sinh học, khi có khối u ác tính các chỉ số sẽ tăng cao bất thường, có thể gấp tới hàng nghìn lần. Ung thư phổi, người dân nhiều nước châu Âu làm xét nghiệm dấu ấn sinh học định kỳ 1 lần/năm và nếu cơ thể bình thường, nồng độ thấp nhưng khi có khối u ác tính sẽ tăng cao bất thường,có khi lên tới hàng nghìn lần.
Phương pháp này cho độ chính xác đến 80%. 20% nghi ngờ sẽ test lại sau 1 tháng để chắc chắn. Đây là phương pháp sàng lọc ung thư phổi rẻ tiền, cho kết quả chính xác, cùng với thăm khám lâm sàng, chẩn đoán hình ảnh sẽ giúp phát hiện sớm ung thư phổi. Ngoài ý nghĩa giúp phát hiện sớm nhiều loại ung thư, việc dùng các chất chỉ điểm cũng giúp bác sĩ theo dõi tái phát sau điều trị, đánh giá hiệu quả điều trị một cách hiệu quả. Các xét nghiệm dấu ấn sinh học để phát hiện sớm ung thư để sàng lọc ung thư phổi thực hiện tại bệnh viện ung bướu Nghệ An
Xét nghiệm CEA
CEA là một protein được tìm thấy trong các mô phôi thai phát triển trong tử cung, nồng độ trong máu của protein này biến mất hoặc giảm xuống rất thấp sau khi sinh. CEA được xem là chất chỉ điểm ung thư đại tràng, tuy nhiên trong ung thư phổi, vú ,… CEA cũng tăng cao. Mặc dù không đặc hiệu trong chẩn đoán ung thư phổi nhưng có giá trị trong theo dõi điều trị. Ngoài ra CEA cũng tăng cao ở người nghiện rượu, viêm ruột, hút thuốc lá nặng, xơ hóa bàng quang, giá trị tham chiếu < 5 ng/ml
Xét nghiệm SCC( Squamous cell carcinoma)
SCC có nhiều ở mô vảy phổi, âm đạo, tử cung vòm họng và da nên nồng độ SCC tăng lên khi ung thư của các mô này nên được dùng để chẩn đoán và theo dõi điều tri ung thư tế bào vảy có nguồn gốc khác nhau: ung thư phổi, ung thư cổ tử cung, ung thư vòm họng, ngoài ra SCC cũng tang cao trong ung thư biểu mô tế bào tuyến của phổi và tụy. Ngoài ra SCC tăng trong không do ung thư như: Suy thận (có thể tăng cao tới 30 lần), bệnh da hệ thống, gan, lao tan máu
Cyfra 21.1
Là một protein trọng lượng phân tử thấp có nhiều ở phổi có độ đặc hiệu cao trong chẩn đoán K phổi nhất là k phổi tế bào không nhỏ. CYFRA 21-1 được thể hiện ở biểu mô lót trong các phế quản và được thể hiện quá mức trong các bệnh ác tính, đặc biệt là trong ung thư phổi tế bào không nhỏ. Như vậy, chỉ số Cyfra 21-1 được dùng như gợi ý trong chẩn đoán ung thư phổi; đặc biệt là chỉ định để đánh giá hiệu quả điều trị, theo dõi diễn biến của bệnh và phát hiện tái phát sau điều trị ung thư phổi tế bào không nhỏ. Bên cạnh đó, Cyfra 21-1 được chỉ định như một dấu ấn thứ hai để chẩn đoán và theo dõi các ung thư thực quản, vú, tụy, cổ tử cung hoặc bàng quang.
Giá trị tham chiếu:
- 95% người khỏe mạnh bình thường có mức độ CYFRA 21-1 huyết thanh < 2,0 μg/L.
- 95% người bị các bệnh phổi lành tính có mức độ CYFRA 21-1 huyết thanh < 3,3 μg/L.
- Cyfra 21-1 tăng cao có nguy hiểm không?
- 95% người khỏe mạnh bình thường có mức độ CYFRA 21-1 huyết thanh < 2,0 μg/L.
Một số nguyên nhân làm tăng nhẹ CYFRA 21-1 nhưng không phải ung thư phổi như: viêm phế quản mạn, bệnh phổi mạn tính (COPD), hút thuốc lá thuốc lào, bệnh lý bàng quang…
Các bệnh phổi lành tính: ở các bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, viêm phổi, lao phổi, viêm phế quản mạn, hen phế quản, tràn khi phổi và các u phổi lành tính, mức độ CYFRA 21-1 huyết thanh thường < 3,3 µg/L.
Các bệnh chậu hông lành tính: ở các bệnh viêm nội mạc tử cung, nang buồng trứng, viêm phần phụ, các u buồng trứng lành tính, nhiễm khuẩn tiết niệu, nang thận, u bàng quang lành tính, mức độ CYFRA 21-1 huyết thanh thường < 3,1 µg/L.
Các bệnh đường tiêu hóa lành tính: ở các bệnh viêm gan cấp, mạn tính, viêm tụy, viêm đường mật, viêm dạ dày, viêm hồi tràng, viêm ruột kết, polyp đại tràng, mức độ CYFRA 21-1 huyết thanh thường < 3,0 µg/L.
Suy thận: mức độ CYFRA 21-1 huyết thanh < 3,0 µg/L, hiếm khi vượt qua mức độ này.
Xét nghiệm ProGRP
Peptide giải phóng progestrin (progastrin-releasing peptide: ProGRP) là một tiền chất của một hormone neuropeptide có tên là peptide giải phóng gastrin (gastrin-releasing peptide: GRP), gồm 27 gốc acid amin, có khối lượng phân tử MW khoảng 14 kD. ProGRP có mặt trong các sợi thần kinh, não, các tế bào thần kinh nội tiết trong biểu mô cuống phổi của bào thai, phổi trẻ sơ sinh và cũng được sản xuất bởi các tế bào ung thư phổi tế bào nhỏ (small cell lung cancer: SCLC). Chức năng của GRP là kích thích sản xuất gastrin ở cơ quan tiêu hóa người và kích thích phát triển cơ quan hô hấp.
Mức độ ProGRP tăng lên trong máu tuần hoàn đã được chứng minh là một dấu ấn có giá trị của ung thư phổi tế bào nhỏ, là một dấu ấn nhạy nhất để chẩn đoán phân biệt với các loại ung thư phổi khác và các bệnh lành tính của phổi
Tầm soát ung thư định kỳ được khuyến cáo thực hiện định kỳ, đặc biệt là với người có nguy cơ cao (gia đình có người mắc ung thư, độ tuổi, nghiện thuốc lá…). Các xét nghiệm cần làm để phát hiện ung thư phổi là CYFRA 21-1 , SCC, CEA, CYFRA 21.1, ProGRP;… chụp X-quang; chụp CT…
Các xét nghiệm tìm dấu ấn ung thư được thực hiện thường quy tại Khoa Xét nghiệm bệnh viện Ung bướu Nghệ An góp phần lớn vào việc chẩn đoán sớm, tầm soát cung như theo dõi điều trị ung thư phổi nói riêng cũng như nhiều loại ung thư khác. Đây là địa chỉ tin cậy cho người dân tỉnh Nghệ An cũng như các vùng lân cận trong khám sàng lọc ung thư.
