Thuốc kháng sinh là vũ khí tuyệt vời do con người tạo ra để chống lại các bệnh do nhiễm vi khuẩn, nhưng giờ đây vi khuẩn lại có khả năng đề kháng lại thuốc kháng sinh vốn được dùng để tiêu diệt chúng. Kháng kháng sinh đang là mối đe dọa lớn nhất đối với toàn ngành y tế nói riêng và cả xã hội nói chung.
1. Tình hình kháng kháng sinh
Tình trạng kháng kháng sinh của các vi khuẩn gây bệnh, đặc biệt là các vi khuẩn Gram âm như E.coli, Klebsiella spp, P.aeruginosa, A.baumannii đang là gánh nặng cho không những người bệnh mà cho toàn xã hội, vì sự gia tăng chi phí khi thay thế các kháng sinh cũ bằng kháng sinh mới. Những vi khuẩn Gram âm này ngày càng thể hiện tính kháng với nhóm carbapenem và cephalosporin thế hệ 3, là những kháng sinh được dùng để điều trị vi khuẩn đa kháng thuốc.
2. Cơ chế kháng kháng sinh
– Tạo enzyme phân hủy kháng sinh làm bất hoạt kháng sinh
Vi khuẩn sản xuất ra enzyme gây phân hủy hoặc làm bất hoạt kháng sinh. Sự sản xuất enzyme có thể được cảm ứng bởi một yếu tố bên ngoài hoặc không bị ảnh hưởng bởi kích thích bên ngoài.
– Thay đổi tính thấm của tế bào vi khuẩn
Các vi khuẩn là các vi sinh vật đơn bào: màng tế bào chất phân cách tế bào chất với môi trường bên ngoài. Các vi khuẩn Gram âm còn được trang bị thêm một vỏ bên ngoài, gọi là thành ngoài. Chất dinh dưỡng và kháng sinh phải đi ngang qua lớp vỏ này để thấm vào bên trong vi khuẩn, theo cách thức khuyến tán thụ động ngang qua các kênh (lỗ nhỏ). Sự giảm tính thấm của tế bào làm giảm lượng kháng sinh đi vào bên trong đến đích tác dụng, nguyên nhân là do biến đổi tính thấm lớp màng bên trong hoặc bên ngoài vi khuẩn. Sự biến đổi các lỗ trên thành tế bào vi khuẩn Gram âm có thể làm giảm hoặc ngăn cản sự khuyếch tán của kháng sinh vào đúng vị trí tác dụng. Dạng đề kháng này xảy ra đối với nhiều kháng sinh của nhiều nhóm khác nhau, do có khi các kháng sinh khác nhau nhưng có thể dùng chung một loại lỗ. Mặt khác, sự đề kháng này là đặc hiệu khi một kháng sinh chỉ dùng riêng một loại lỗ.
Các đột biến của các lỗ đóng vai trò quan trọng trong việc phát tán đề kháng, đặc biệt
sự giảm kích thước lỗ hoặc giảm số lượng các lỗ. Tính thấm liên quan đến các lỗ thường phối hợp với việc tổng hợp các beta-lactamase tạo nên sự đề kháng cho vi khuẩn. Đôi khi, có vi khuẩn chỉ trở nên đề kháng khi xảy ra đồng thời hai hiện tượng trên. Ví dụ, với vi khuẩn Enterobacter sp. và vi khuẩn Serratia sp., sự đề kháng với imipeneme là do sự biến đổi đồng thời tính thấm tế bào và tăng tổng hợp các beta-lactamase ở nhiễm sắc thể.
– Thay đổi cấu trúc receptor của kháng sinh làm giảm gắn kết của kháng sinh với điểm tiếp nhận
Hiện tượng này là do nguồn gốc từ nhiễm sắc thể hoặc plasmide, theo cơ chế biến đổi vị trí gắn kết làm giảm độ ái lực của kháng sinh tại vị trí tác dụng sulfamide là do plasmide tạo các enzyme đề kháng.
– Bơm đẩy
Có hệ thống đẩy kháng sinh ra ngoài bằng bơm thoát dòng, làm giảm nồng độ kháng sinh trong tế bào vi khuẩn. Kháng sinh không thể đạt đến vị trí tác dụng do bơm đẩy chủ động đẩy kháng sinh ra khỏi tế bào vi khuẩn. Các chất vận chuyển đẩy kháng sinh ra là các thành phần bình thường của tế bào vi khuẩn và góp phần lớn cho tính đề kháng nội sinh của vi khuẩn chống lại nhiều thuốc kháng sinh. Các bơm này hoạt động cần năng lượng. Việc tiếp xúc với kháng sinh làm thuận lợi cho việc tăng số lượng bơm do đột biến các chất mang, làm tăng mạnh tính đề kháng của vi khuẩn. Đây cũng có thể là nguyên nhân gây đề kháng chéo.
3. Xét nghiệm vi khuẩn kháng thuốc bằng máy tự động tại Khoa Xét nghiệm – Bệnh Viện Ung bướu Nghệ An
Bệnh viện Ung bướu Nghệ An là bệnh viện chuyên khoa với đặc thù là bệnh nhân điều trị đa mô thức. Do đó sức đề kháng cũng như thể trạng bệnh nhân giảm sút là cơ hội cho các loài vi khuẩn gây bệnh, dẫn đến tình trạng bệnh nặng nề hơn. Trước tình hình đó Bệnh viện Ung bướu Nghệ An luôn đặt bệnh nhân lên hàng đầu, đầu tư nhân lực, trang thiết bị hiện đại đáp ứng kịp thời để việc điều trị cho bệnh nhân đạt hiệu quả tối ưu. Xét nghiệm định danh vi khuẩn và vi khuẩn kháng thuốc bằng máy tự động được thực hiện tại Khoa Xét nghiệm – Bệnh viện Ung bướu Nghệ An.
– Phòng xét nghiệm AN TOÀN SINH HỌC CẤP II
– Máy định danh vi khuẩn và kháng thuốc hệ thống tự động
+ Là loại máy gồm định danh vi khuẩn, nấm và làm kháng sinh đồ hoàn toàn tự động, cho kết quả nhanh
+ Định danh trên 552 loài vi khuẩn
+ Lưu kết quả không giới hạn, tự động báo cáo kết quả khi xét nghiệm hoàn tất
+ Cảnh báo và dò tìm cơ chế kháng sinh của vi khuẩn để hỗ trợ cho việc xét nghiệm và công tác nghiên cứu (ESBLs,MRSA, VRSA…)
– Kết quả kháng sinh đồ
– Lợi ích từ kết quả kháng sinh đồ:
+ Chọn kháng sinh đúng phổ tác dụng
+ Kháng sinh đạt được tới ngưỡng tác dụng tại ổ nhiễm khuẩn: liều lượng phù hợp, dược động học thích hợp dựa trên nồng độ ức chế tối thiểu.
+ Kết hợp kháng sinh một cách hợp lý
+ Đối với bệnh nhân được xác định tình trạng nhiễm khuẩn chính xác, giảm chi phí vì những lý do sử dụng kháng sinh trong điều trị.
