Đây không phải cảm giác thoáng qua mà là trải nghiệm kéo dài trong suốt quá trình điều trị. Nhiều người bệnh có thể bị ảnh hưởng tâm lý khi chia sẻ cảm nhận thật nhưng lại không được thấu hiểu. Trong khi đó, người chăm sóc thì bối rối, dù đã cố gắng nêm nếm vẫn không thể làm món ăn ngon miệng hơn. Thực tế, nguyên nhân không đơn thuần ở cách chế biến mà có thể do người bệnh ung thư bị ảnh hưởng tác dụng phụ phổ biến nhưng thường bị bỏ qua, đó là “Thay đổi vị giác”
1. THAY ĐỔI VỊ GIÁC VÀ DẤU HIỆU NHẬN BIẾT?
* Khái niệm: Thay đổi vị giác là tình trạng lưỡi bị giảm khả năng nhận biết các vị cơ bản (ngọt, mặn, chua, đắng). Một số trường hợp mất hoàn toàn vị giác hoặc chỉ mất một phần.
* Dấu hiệu nhận biết:
– Người bệnh ung thư cảm thấy món ăn có vị khác biệt so với những người khác, dù ăn cùng một món hay cùng công thức chế biến.
– Không cảm nhận được món ăn ngon hay không ngon.
– Món ăn ưa thích không còn hợp khẩu vị.
– Món ăn quen thuộc có vị khác so với trước đây hay tất cả món ăn vị giống nhau
2. NGUYÊN NHÂN
– Ung thư và phương pháp điều trị có thể làm thay đổi vị giác và khứu giác của người bệnh, tùy thuộc vào phương pháp điều trị, vị trí khối u hay tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng (vitamin A, B6, B12, thiếu kẽm và sắt). Thông thường, thay đổi vị giác liên quan đến điều trị sẽ cải thiện sau 2-3 tháng kể từ khi kết thúc điều trị, nhưng đôi khi có thể mất đến một năm để vị giác trở lại bình thường hoặc có khi không trở lại như ban đầu.
– Tình trạng này có thể xảy ra ở tất cả người bệnh ung thư, đặc biệt ở 50-60% người bệnh ung thư đang điều trị hóa chất và trên 75% người bệnh ung thư đầu cổ đang xạ trị.
3. VÌ SAO CẦN HIỂU ĐÚNG VỀ THAY ĐỔI VỊ GIÁC?
– Khác với một số tác dụng phụ như rụng tóc hay viêm miệng có thể nhìn thấy được rõ, thay đổi vị giác là trải nghiệm cá nhân nên khó nhận biết và phát hiện kịp thời. Khi vị giác của người bệnh bị biến đổi, niềm vui ăn uống trở thành thất vọng và căng thẳng. Điều này dẫn đến chán ăn, sụt cân, làm giảm đáp ứng điều trị và giảm chất lượng cuộc sống.
– Hiện nay, các phương pháp điều trị “thay đổi vị giác” còn hạn chế. Tuy nhiên, việc nâng cao trải nghiệm ăn uống và nâng cao nhận thức cho cả người bệnh lẫn người chăm sóc có thể giúp hạn chế tác động tiêu cực đến tình trạng dinh dưỡng của người bệnh.
“Hiểu đúng về thay đổi vị giác sẽ giúp người bệnh dễ thích nghi hơn, người chăm sóc bớt áp lực, và chủ động tìm ra giải pháp để bữa ăn mỗi ngày trở thành điểm tựa tinh thần trong hành trình điều trị.”
4. THAY ĐỔI VỊ GIÁC Ở NGƯỜI BỆNH UNG THƯ – KHI MÓN ĂN MẤT ĐI “VỊ THẬT”
– Người bệnh ung thư có thể cảm nhận sai lệch với vị thực tế của món ăn. Ví dụ: thịt đỏ lại có vị kim loại hoặc tanh, món ngọt lại thấy mặn, hay tất cả món ăn đều có vị giống nhau hay ngay cả khi không ăn gì miệng cũng cảm giác đắng, vị kim loại.
– Trong quá trình điều trị, vị giác của người bệnh ung thư thường thay đổi (không giống vị thực tế của món ăn): Người bệnh cảm nhận vị ngọt rất yếu, trong khi đó rất nhạy cảm với vị mặn đắng và ít bị ảnh hưởng bởi vị chua. Nhiều người bệnh cũng báo cáo có tình trạng dư vị kéo dài (cảm giác mùi vị món ăn vẫn đọng lại trong miệng, che lấp hương vị thật của món ăn và gây khó chịu).
5. GIẢI PHÁP CẢI THIỆN VỊ GIÁC MỘT SỐ TRƯỜNG HỢP CỤ THỂ
– Khuyến khích người bệnh thử nhiều món, với nhiều công thức thức mới bằng các gia vị, nguyên liệu và điều chỉnh phù hợp với cảm nhận vị giác mới của người bệnh.
– Một số gợi ý cụ thể:
Một số lưu ý:
– Luôn thử trước từng muỗng nhỏ một, quan sát phản ứng của người bệnh sau mỗi lần điều chỉnh. Thêm hoặc bớt lượng gia vị điều chỉnh để phù hợp vị giác của người bệnh. Người chăm sóc nên nếm cùng người bệnh để hiểu rõ sự khác biệt trong vị giác và hỗ trợ người bệnh nhận diện đúng nhu cầu.
– Luôn giữ răng miệng thơm, mát. Đánh răng ít nhất 2 lần/ngày và súc miệng trước bữa ăn để vị giác nhạy hơn. Ngậm kẹo vị chanh hoặc bạc hà để giảm vị đắng, vị kim loại.
– Ăn thức ăn mát, ấm hoặc nguội – Không ăn đồ quá nóng.
– Ăn ở phòng thoáng, mát. – Nên ăn cùng người thân để tạo hứng thú.
– Tránh ăn trước và sau truyền hóa chất 1–2 tiếng.
Người bệnh nên trao đổi với bác sĩ hoặc điều dưỡng về cảm giác ăn uống, sở thích hoặc các khó chịu liên quan đến thức ăn để được tư vấn điều chỉnh phù hợp và đảm bảo dinh dưỡng.
Tác giả: ĐD. Lê Thị Lộc – Khoa Dinh Dưỡng – Bệnh viện Ung bướu Nghệ An
Tài liệu tham khảo:
1. Taste and Smell Changes | Managing Cancer-related Side Effects | American Cancer Society. Accessed September 3, 2025. https://www.cancer.org/cancer/managing-cancer/side-effects/eating-problems/taste-smell-changes.html.
2. Garutti M, Noto C, Pastò B, et al. Nutritional Management of Oncological Symptoms: A Comprehensive Review. Nutrients. 2023;15(24):5068. doi:10.3390/nu15245068.
