Ung thư phổi là loại ung thư gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Trong những năm gần đây, vaccine ung thư phổi nổi lên như một hướng nghiên cứu mới, mang đến hy vọng về phòng ngừa và điều trị hiệu quả hơn. Tuy nhiên, con đường để đưa vaccine này vào thực tế vẫn còn nhiều thách thức.
1. Sự thật về ung thư phổi và vaccine
– Ung thư phổi là loại ung thư phổ biến nhất trên toàn cầu và cũng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do ung thư. Theo thống kê GLOBOCAN, mỗi năm có hơn 2,2 triệu ca mắc mới và gần 1,8 triệu ca tử vong. Đa số bệnh nhân được phát hiện ở giai đoạn muộn, khiến việc điều trị gặp nhiều khó khăn.
– Trong bối cảnh đó, vaccine ung thư phổi được nghiên cứu như một hướng đi mới, nhằm kích thích hệ miễn dịch nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư, tương tự như cách vaccine chống virus.
– Hiện nay, các công nghệ đang được nghiên cứu gồm:
* Vaccine peptide/protein: đưa vào cơ thể một đoạn protein đặc trưng của tế bào ung thư.
* Vaccine DNA/mRNA: mã hóa các kháng nguyên đặc hiệu để cơ thể tự sản xuất và tạo miễn dịch.
* Vaccine vector virus: sử dụng virus đã được biến đổi để vận chuyển kháng nguyên vào cơ thể.
Một số loại vaccine đã bước vào giai đoạn thử nghiệm lâm sàng, ở cả dự phòng cho nhóm nguy cơ cao (người hút thuốc lâu năm, người có tổn thương phổi mạn tính) và điều trị hỗ trợ cho bệnh nhân ung thư phổi đã chẩn đoán.
2. Thách thức trong phát triển vaccine ung thư phổi
Dù vaccine ung thư phổi mang đến nhiều hứa hẹn, con đường nghiên cứu và ứng dụng vẫn còn nhiều rào cản.
– Trước hết, bản chất phức tạp của khối u là một trở ngại lớn. Mỗi bệnh nhân có những biến đổi gen và đặc điểm khối u khác nhau, khiến việc xác định một “mục tiêu chung” để chế tạo vaccine trở nên vô cùng khó khăn.
– Bên cạnh đó, hệ miễn dịch của người bệnh ung thư thường bị suy yếu. Đây chính là “hàng rào” thứ hai, làm giảm khả năng đáp ứng của cơ thể trước vaccine, từ đó hạn chế hiệu quả bảo vệ và điều trị.
– Ngay cả trong những thử nghiệm đã thực hiện, kết quả cũng chưa thật sự nhất quán. Một số nghiên cứu cho thấy tín hiệu khả quan như kéo dài thời gian sống thêm hoặc giảm tái phát, nhưng hiệu quả lại không đồng đều giữa các nhóm bệnh nhân, khiến cộng đồng khoa học chưa thể đưa ra kết luận chắc chắn.
– Cuối cùng, quá trình phát triển một loại vaccine ung thư an toàn và hiệu quả đòi hỏi nhiều năm thử nghiệm lâm sàng với chi phí khổng lồ. Đây là một chặng đường dài, chứa đựng không ít rủi ro thất bại, nhưng bắt buộc phải đi qua nếu muốn vaccine trở thành hiện thực.
Đội ngũ y tá của Khoa Nội 2 – Bệnh viện Ung bướu Nghệ An đang tiến hành chuẩn bị tiêm thuốc cho bệnh nhân
3. Triển vọng của vaccine ung thư phổi trong tương lai
Mặc dù còn nhiều thách thức, vaccine ung thư phổi vẫn được đánh giá là một trong những hướng nghiên cứu đầy tiềm năng. Chính từ những khó khăn trong phát triển, các nhà khoa học đã tìm ra nhiều chiến lược mới để gia tăng hiệu quả và rút ngắn hành trình đưa vaccine đến bệnh nhân.
– Trước hết, kết hợp vaccine với các liệu pháp miễn dịch khác là một xu hướng được chú trọng. Sự phối hợp này, đặc biệt với thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch (PD-1, PD-L1, CTLA-4), có thể tạo ra “cú hích” giúp hệ miễn dịch mạnh mẽ hơn trong việc tấn công tế bào ung thư.
– Một triển vọng quan trọng khác là cá thể hóa điều trị. Nhờ công nghệ giải trình tự gen, bác sĩ có thể “vẽ bản đồ” đặc điểm khối u của từng bệnh nhân, từ đó thiết kế loại vaccine phù hợp nhất với từng người. Cách tiếp cận này hứa hẹn nâng cao tính chính xác và hiệu quả điều trị.
– Không thể không nhắc đến sự bùng nổ của công nghệ mRNA sau đại dịch COVID-19. Với khả năng phát triển nhanh, dễ dàng điều chỉnh theo đặc điểm khối u, vaccine mRNA đang mở ra cơ hội rút ngắn đáng kể thời gian nghiên cứu và tăng tính ứng dụng trong ung thư phổi.
– Cuối cùng, vaccine không chỉ hướng đến điều trị mà còn mở ra khả năng phòng ngừa. Nếu các nghiên cứu thành công, trong tương lai, những người có nguy cơ cao như người hút thuốc lá lâu năm hay bệnh nhân có tổn thương phổi mạn tính có thể được tiêm vaccine để giảm nguy cơ mắc bệnh.
4. Thông điệp dành cho bệnh nhân
Hiện nay, vaccine ung thư phổi vẫn chỉ ở giai đoạn nghiên cứu và chưa được ứng dụng rộng rãi trong thực hành lâm sàng. Điều đó có nghĩa là bệnh nhân chưa thể tiếp cận vaccine như một phương pháp điều trị chuẩn trong thời điểm hiện tại.
Điều quan trọng, người bệnh không nên tự tìm mua hoặc sử dụng những loại “vaccine” chưa được cấp phép, vì tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe và có thể dẫn đến tình trạng “tiền mất – tật mang”.
Ở thời điểm này, các phương pháp điều trị chuẩn vẫn là nền tảng chính trong điều trị ung thư phổi, bao gồm: Phẫu thuật, hóa trị, xạ trị, điều trị nhắm trúng đích, liệu pháp miễn dịch…
Vaccine, nếu được chứng minh hiệu quả và an toàn trong tương lai, sẽ trở thành một “vũ khí bổ sung” quan trọng, hỗ trợ cùng các phương pháp điều trị hiện có.
Bệnh nhân và gia đình nên chủ động cập nhật thông tin khoa học chính thống từ bệnh viện, bác sĩ chuyên khoa và các tổ chức y tế uy tín. Điều này giúp có được cái nhìn đúng đắn, lạc quan nhưng không chủ quan, đồng thời tránh rơi vào bẫy thông tin sai lệch.
Tác giả: Bs. Lê Thị Hải Yến – Khoa Nội 2 – Bệnh viện Ung bướu Nghệ An
Tài liệu tham khảo
– Syrigos KN, Georgoulias V. Therapeutic vaccines in lung cancer: current status and future prospects. Lung Cancer. 2023;178:92-101. doi:10.1016/j.lungcan.2023.01.009
– Scott AM, Wolchok JD, Old LJ. Antibody therapy of cancer. Nat Rev Cancer. 2012;12(4):278-287. doi:10.1038/nrc3236
– Wang X, Zhang Y, Qian J, et al. mRNA vaccines for cancer immunotherapy. Front Immunol. 2021;12:669219. doi:10.3389/fimmu.2021.669219
– Vansteenkiste J, Zielinski M, Linder A, et al. Adjuvant MAGE-A3 immunotherapy in resected non–small-cell lung cancer: Phase II randomized study results. J Clin Oncol. 2013;31(19):2396-2403. doi:10.1200/JCO.2012.44.4708
– Tang J, Yu JX, Hubbard-Lucey VM, et al. The clinical trial landscape for PD1/PDL1 immune checkpoint inhibitors. Nat Rev Drug Discov. 2018;17(12):854-856. doi:10.1038/nrd.2018.210
– Choi M, Lee YJ, Lim DS, et al. Cancer vaccines: the next generation. Semin Oncol. 2022;49(4-5):222-236. doi:10.1053/j.seminoncol.2022.08.003
