Trong cuộc sống hiện đại, khi con người ngày càng phải đối mặt với nhiều vấn đề về sức khỏe, đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm thì vi sinh vật y học nổi lên như một “trợ thủ đắc lực” không thể thiếu. Đây không chỉ là ngành khoa học nghiên cứu về vi khuẩn, virus, nấm và ký sinh trùng, những tác nhân gây bệnh tiềm ẩn mà còn là chiếc chìa khóa giúp y học hiện đại đi sâu hơn vào bản chất của bệnh tật, từ đó nâng cao hiệu quả chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa.
Vi sinh vật: “Kẻ vô hình” nhưng đầy quyền lực
Vi sinh vật hiện diện ở khắp mọi nơi trong môi trường sống từ không khí, nước, đất cho đến ngay trên cơ thể con người. Phần lớn trong số đó là vô hại hoặc thậm chí có lợi. Tuy nhiên, có không ít vi sinh vật lại chính là thủ phạm gây ra nhiều loại bệnh nguy hiểm, đặc biệt là khi hàng rào miễn dịch của cơ thể bị suy yếu hoặc mất cân bằng. Chúng có thể xâm nhập vào cơ thể thông qua nhiều con đường khác nhau như hô hấp, tiêu hóa, da, máu… và gây ra các bệnh lý đa dạng từ nhiễm trùng hô hấp, nhiễm khuẩn huyết, viêm màng não, tiêu chảy cấp đến những dịch bệnh bùng phát trên diện rộng.
Vi sinh y học là lĩnh vực chuyên biệt trong y học, cung cấp các công cụ, kiến thức và phương pháp giúp nhận diện chính xác tác nhân gây bệnh. Thông qua các
kỹ thuật như nuôi cấy vi sinh, định danh vi khuẩn, làm kháng sinh đồ, sinh học phân tử, kỹ thuật PCR (polymerase chain reaction), giải trình tự gene…
Máy định danh vi khuẩn
Máy cấy máu
Vi sinh y học có thể tìm ra những tác nhân đang ẩn mình trong cơ thể người bệnh như khi bệnh nhân nhập viện với biểu hiện sốt, ho, hoặc tiêu chảy, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm vi sinh để xác định nguyên nhân gây bệnh là vi khuẩn, virus hay ký sinh trùng. Nếu là vi khuẩn, kháng sinh đồ sẽ cho biết loại kháng sinh nào có khả năng tiêu diệt chủng vi khuẩn đó hiệu quả nhất. Điều này giúp bác sĩ chọn đúng thuốc, đúng liều giảm thiểu việc dùng kháng sinh không cần thiết, đồng thời rút ngắn thời gian điều trị và hạn chế biến chứng cho người bệnh.
“Lá chắn” trước hiểm họa kháng thuốc
Một trong những vấn đề nóng bỏng hiện nay của y học toàn cầu là tình trạng kháng kháng sinh. Khi vi khuẩn trở nên đề kháng với các loại thuốc từng có hiệu quả trước đó. Điều này khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn, thời gian nằm viện kéo dài, chi phí điều trị tăng cao và thậm chí có thể đe dọa đến tính mạng người bệnh.
Vi sinh y học chính là một trong những giải pháp then chốt để đối phó với mối nguy này. Thông qua việc xác định sớm chủng vi khuẩn và khả năng kháng thuốc của chúng, ngành vi sinh hỗ trợ bác sĩ lựa chọn kháng sinh hợp lý, tránh việc kê đơn tràn lan hoặc dùng thuốc “đoán mò”. Đồng thời, các dữ liệu từ phòng xét nghiệm vi sinh còn giúp bệnh viện xây dựng chính sách kiểm soát nhiễm khuẩn hiệu quả, giảm nguy cơ lây lan vi khuẩn đa kháng trong môi trường y tế.
Ứng dụng của vi sinh y học vượt ra ngoài phạm vi bệnh viện
Vi sinh y học không chỉ phục vụ cho việc chẩn đoán và điều trị trong bệnh viện mà còn đóng vai trò thiết yếu trong y tế dự phòng và kiểm soát dịch bệnh. Khi một đợt bùng phát bệnh truyền nhiễm xảy ra, chính các kỹ thuật xét nghiệm vi sinh sẽ giúp truy tìm nguồn lây, xác định đường lây truyền và hỗ trợ cơ quan y tế trong việc khoanh vùng, dập dịch hiệu quả.
Đặc biệt trong thời đại toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu, các bệnh truyền nhiễm có xu hướng xuất hiện ngày càng nhiều và phức tạp hơn. Từ đại dịch COVID-19 đến các bệnh như sốt xuất huyết, cúm gia cầm, tay chân miệng… tất cả đều cần đến sự can thiệp của vi sinh y học để kiểm soát và phòng ngừa kịp thời.
Nhiều người thường nghĩ rằng vi sinh y học là lĩnh vực “cao siêu” chỉ dành riêng cho bác sĩ hoặc chuyên gia y tế. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, việc hiểu biết cơ bản về vi sinh vật, về nguy cơ kháng thuốc và cách phòng ngừa bệnh lây nhiễm là điều cần thiết cho mọi người dân. Khi cộng đồng có ý thức hơn trong việc sử dụng kháng sinh đúng cách, giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống, tiêm chủng đầy đủ, thì hiệu quả phòng bệnh sẽ tăng lên rõ rệt.
Tác giả: BS. Trương Tuấn Nghĩa – Khoa Xét nghiệm, Bệnh viện Ung bướu Nghệ An
Hiệu đính: BSCKII. Hoàng Thị Thu Hương – Trưởng khoa Xét nghiệm, Bệnh viện Ung bướu Nghệ An
