U Lympho không Hodgkin và những dấu hiệu nhận biết

U lympho không Hodgkin là bệnh ung thư tế bào bạch cầu dòng lympho, một trong 10 loại ung thư thường gặp. Theo GLOBOCAN 2012, trên thế giới có 385.741 trường hợp mới mắc (chiếm 2,7%) và 199.670 trường hợp tử vong (chiếm 2,4%). Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc theo tuổi là 5,2/100.000 dân, đứng hàng thứ 10 trong các loại ung thư. Bệnh gặp ở nam nhiều hơn nữ. Tỷ lệ mắc bệnh cao ở các nhóm tuổi từ 45 – 55, tỷ lệ gặp ở người cao tuổi có xu hướng gia tăng.

Sơ đồ tạo máu dòng lympho từ tủy ra ngoại vi

Bệnh biểu hiện các triệu chứng tư­ơng đối đa dạng, như­ng đáng l­ưu ý các dấu hiệu sau đây:

– Hạch to (mang đặc điểm của hạch ác tính): đây là triệu chứng cơ bản thường gặp nhất.

Hạch to có thể xuất hiện ban đầu ở bất cứ vị trí nào ở ngoại vi hoặc nội tạng (trung thất, ổ bụng), như­ng trong phần lớn các trư­ờng hợp là từ vùng cổ và thượng đòn. Hạch không nóng, không đỏ, không đau, không hoá mủ (trừ khi bị bội nhiễm). Hạch lúc đầu nhẵn, có thể đơn độc, về sau có xu hướng kết chùm, chuỗi, kém di động (do dính vào da và tổ chức dưới da). Hạch to nhanh nhưng không đau (giai đoạn muộn có thể đau do chèn ép, tuỳ thuộc vào vị trí phát triển của hạch). Mật độ hạch cứng chắc.

Cần l­ưu ý là: trong những thể ngoài hạch hoặc những tr­ường hợp hạch to xuất phát từ nội tạng hoặc ở sâu như­: hạch vùng trung thất, ổ bụng, mạc treo, dạ dày, ruột, tuỷ xương… thì việc xác định hạch bằng phương pháp khám lâm sàng là rất khó khăn, mà phải áp dụng các biện pháp kỹ thuật hiện đại (sẽ đề cập tới ở phần sau)

– Sốt

Trong bệnh Hodgkin, sốt th­ường diễn ra từng đợt (2-7 ngày hoặc hơn) sau đó hết sốt một thời kỳ và sốt lại (kiểu sốt hồi quy). Mỗi lần sốt hạch thường to ra và sau khi hết sốt hạch có thể nhỏ lại một ít như­ng không nhỏ như ban đầu. Sốt trong bệnh này thường xuất hiện sớm. Tuy nhiên không phải lúc nào sốt cũng điển hình mang tính chất hồi quy như­ đã miêu tả trên đây. Còn đối với Lymphom non-Hodgkin: Sốt thư­ờng xuất hiện muộn, không mang tính chất hồi quy.

– Ra mồ hôi trộm:Triệu chứng này tư­ơng tự nh­ư trong bệnh lao. Mồ hôi ra nhiều về đêm có thể làm ­ớt đẫm quần áo lót. Ra mồ hôi này không liên quan đến nhiệt độ môi trường hoặc hoạt động thể lực.

– Gầy sút cân: Giảm sút >10% trọng lượng cơ thể trong 6 tháng gần nhất mà không lý giải đ­ược là 1 triệu chứng quan trọng để tiên lượng bệnh.

– Ngứa: Thường gặp nhiều hơn trong bệnh Hodgkin, ít trong u lympho ác tính non-Hodgkin. Ngứa không đáp ứng với các thuốc kháng Histamin. Cơ chế của ngứa hiện tại ch­ưa giải thích đ­ược, một số tác giả cho rằng có thể do tế bào ác tính thâm nhiễm vào tổ chức da.

Các triệu chứng khác :

–  Lách to: Triệu chứng này gặp trong 3 trường hợp:

U lympho ác tính thể lách (khi chỉ có lách to).
U lympho ác tính có cả hạch to và lách to.
U lympho ác tính ở giai đoạn muộn (lách to sau khi đã có hạch to).

–  Gan to: Tỷ lệ gặp ít hơn (20- 25%), thường ít khi to đơn độc mà thường kèm hạch to và /hoặc lách to

–  Tổn thư­ơng da (dầy từng đám, mụn…) có thể gặp nhưng tần suất ít hơn.

–  Đau xư­ơng, rối loạn tiêu hoá đôi khi xuất hiện sớm ngay từ đầu (nếu bệnh khởi phát đầu tiên từ đây).

–  Nhiễm khuẩn: th­ường gặp vào giai đoạn muộn của bệnh.

–  Thiếu máu: Thường là hậu quả sau điều trị hoặc trong giai đoạn muộn khi tế bào xâm lấn tuỷ xương.

–   Xuất huyết: Thường ở giai đoạn muộn khi bệnh chuyển lơxemi cấp hoặc là hậu quả sau điều trị.

U lympho ác tính ngoài hạch chiếm khoảng 10- 20% tổng số các trường hợp u lympho ác tính: Có thể gặp các thể: U lympho ác tính ở dạ dày, U lympho ác tính ở tinh hoàn, U lympho ác tính ở da, U lympho ác tính ở hệ thần kinh trung ương, U lympho ác tính ở hốc mắt, U lympho ác tính ở niêm mạc ruột

Vì vậy, khi có một trong các dấu hiệu trên thì chúng ta nên đi khám , kiểm tra và làm các xét nghiệm chẩn đoán:

+ Hạch đồ: Hạch tăng sinh, khá đồng nhất, chủ yếu là lymphoblast hoặc prolymphocyte. Ít gặp bạch cầu đoạn trung tính, plasmocyte, đại thực bào, tế bào xơ.

+ Sinh thiết hạch hoặc tổ chức lympho: Tổn thương dạng nang hoặc lan toả; tế bào to hoặc tế bào nhỏ hoặc hỗn hợp to, nhỏ.

Tế bào trong lớp vỏ của u lympho ác tính không Hodgkin trên tiêu bản sinh thiết hạch.

+ Hóa mô miễn dịch mảnh sinh thiết hạch/ tổ chức lympho: Dựa trên các dấu ấn miễn dịch giúp phân loại u lympho không Hodgkin tế bào B, T hoặc NK.

+ Xét nghiệm khác:

Tổng phân tích tế bào máu ngoại vi (huyết đồ) có thể gặp giảm lượng huyết sắc tố, giảm số lượng tiểu cầu, số lượng bạch cầu có thể tăng hoặc giảm.
LDH tăng trong khoảng 30% trường hợp. Tăng calci máu. Chức năng gan thận có thể có biểu hiện rối loạn. Beta 2 microglobulin thường tăng.
Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh (Siêu âm, X-quang, CT, PET, PET-CT, MRI) giúp phát hiện hạch sâu như hạch trung thất, hạch ổ bụng…và các vị trí di căn khác.
Tủy đồ, sinh thiết tủy xương (có thể làm tại 2 vị trí) và nhuộm hóa mô miễn dịch giúp phát hiện u lympho xâm lấn tủy.
Flow cytometry mô hạch, dịch tủy xương, dịch não tủy, dịch màng phổi…
Xét nghiệm di truyền – sinh học phân tử: Tùy từng loại u lympho không Hodgkin mà có chỉ định xét nghiệm hợp lý.
Xét nghiệm điện di miễn dịch protein huyết thanh tùy loại u lympho Hodgkin.

Hiện nay tại bênh viện Ung Bướu Nghệ An với đội ngủ bác sỹ  có chuyên môn sâu và đã tiến hành được tất cả các kỉ thuật  để chẩn đoán bệnh. Đây là một địa chỉ đang tin cậy của tỉnh Nghệ An nói chung và cả khu vực Bắc Trung bộ nói riêng.